228

Мамлакатнинг ижтимоий-иқтисодий ривожланиши, барқарор иқтисодий ўсишга эришиши, аҳоли даромадларининг ошиши, турмуш шароитининг яхшиланиши инвестицияларнинг ҳажми ва фаоллигига бевосита боғлиқ. Жаҳонда мамлакатлар ўз миллий иқтисодиётига инвестиция маблағларини жалб этишнинг жозибадор муҳитини шакллантиришга қаратилган сиёсатни мунтазам амалга ошириб бормоқдалар. Корхоналарнинг инвестицион фаоллигига солиқ имтиёзлари ва солиқ юкининг таъсири молиявий аҳамиятга эга бўлиб, давлатлар томонидан амалга оширилаётган самарали солиқ ислоҳотлари инвестицияларни рағбатлантиришга хизмат қилади. Мазкур мақолада инвестициялар фаоллигини оширишга солиқ механизмининг таъсири ва солиқлар воситасида рағбатлантириш йўллари танқидий таҳлил қилинган. Бунда корхоналар томонидан тўланадиган солиқларнинг корхона харажатларига таъсири, мамлакатга киритилаётган инвестициялар миқдори, корхоналарнинг инвестицион фаоллигига салбий таъсир кўрсатаётган омиллар эконометрик усуллар орқали ўрганилган. Жумладан, ўтказилган таҳлилларда асосий фаолияти ишлаб чиқариш бўлган ва инвестициялар иштирокидаги корхоналар маълумотларига асосан регрессион ва корреляцион усуллардан фойдаланилган ҳолда натижалар олинди. Бунда корхоналар томонидан тўланган солиқлар корхоналарнинг жами харажатларига таъсири юқори даражада эканлиги аниқланди. Шунингдек, республикамизда бюджетнинг солиқ даромадлари ялпи ички маҳсулотга нисбатан таҳлил қилинганда, тескари боғлиқлик, яъни солиқ даромадлари камайганда, инвестициялар ҳажми ошганлиги кузатилди. Тадқиқот натижасида инвестицион фаолликни рағбатлантириш билан бир вақтда бюджет барқарорлигини таъминлаш мақсадида солиқ кодексига солиқ кредити амалиётини жорий этиш, мамлакатда хуфёна (яширин) иқтисодиёт ҳажмини камайтириш, асосан, инновацияларга киритиладиган инвестицияларни рағбатлантиришни кучайтириш, солиқ ҳисоботи шаклларини соддалаштириш таклифлари ишлаб чиқилди.

  • Internet havola
  • DOIhttps://dx.doi.org/10.36522/2181-9637-2019-6-4
  • UzSCI tizimida yaratilgan sana28-01-2022
  • O'qishlar soni228
  • Nashr sanasi02-12-2019
  • Asosiy tilO'zbek
  • Sahifalar9
Ўзбек

Мамлакатнинг ижтимоий-иқтисодий ривожланиши, барқарор иқтисодий ўсишга эришиши, аҳоли даромадларининг ошиши, турмуш шароитининг яхшиланиши инвестицияларнинг ҳажми ва фаоллигига бевосита боғлиқ. Жаҳонда мамлакатлар ўз миллий иқтисодиётига инвестиция маблағларини жалб этишнинг жозибадор муҳитини шакллантиришга қаратилган сиёсатни мунтазам амалга ошириб бормоқдалар. Корхоналарнинг инвестицион фаоллигига солиқ имтиёзлари ва солиқ юкининг таъсири молиявий аҳамиятга эга бўлиб, давлатлар томонидан амалга оширилаётган самарали солиқ ислоҳотлари инвестицияларни рағбатлантиришга хизмат қилади. Мазкур мақолада инвестициялар фаоллигини оширишга солиқ механизмининг таъсири ва солиқлар воситасида рағбатлантириш йўллари танқидий таҳлил қилинган. Бунда корхоналар томонидан тўланадиган солиқларнинг корхона харажатларига таъсири, мамлакатга киритилаётган инвестициялар миқдори, корхоналарнинг инвестицион фаоллигига салбий таъсир кўрсатаётган омиллар эконометрик усуллар орқали ўрганилган. Жумладан, ўтказилган таҳлилларда асосий фаолияти ишлаб чиқариш бўлган ва инвестициялар иштирокидаги корхоналар маълумотларига асосан регрессион ва корреляцион усуллардан фойдаланилган ҳолда натижалар олинди. Бунда корхоналар томонидан тўланган солиқлар корхоналарнинг жами харажатларига таъсири юқори даражада эканлиги аниқланди. Шунингдек, республикамизда бюджетнинг солиқ даромадлари ялпи ички маҳсулотга нисбатан таҳлил қилинганда, тескари боғлиқлик, яъни солиқ даромадлари камайганда, инвестициялар ҳажми ошганлиги кузатилди. Тадқиқот натижасида инвестицион фаолликни рағбатлантириш билан бир вақтда бюджет барқарорлигини таъминлаш мақсадида солиқ кодексига солиқ кредити амалиётини жорий этиш, мамлакатда хуфёна (яширин) иқтисодиёт ҳажмини камайтириш, асосан, инновацияларга киритиладиган инвестицияларни рағбатлантиришни кучайтириш, солиқ ҳисоботи шаклларини соддалаштириш таклифлари ишлаб чиқилди.

Русский

Социально-экономическое развитие страны, достижение устойчивого экономического роста, рост доходов и улучшение условий жизни зависят от объема и активности инвестиций. Страны по всему миру последовательно проводят политику, направленную на создание привлекательного инвестиционного климата в национальной экономике. Влияние налоговых льгот и налогового бремени на инвестиционную активность предприятий имеет финансовое значение, а эффективные налоговые реформы, проводимые государствами, будут стимулировать инвестиции. В этой статье критически анализируется влияние механизма налогообложения на инвестиционную деятельность и способы стимулирования налоговых льгот. В то же время с помощью эконометрических методов было изучено влияние налогов на предприятия и их издержки, объем инвестиций в страну и факторы, негативно влияющие на инвестиционную активность предприятий. Результаты получены с использованием методов регрессии и корреляции на основе данных предприятий. В то же время установлено, что налоги, уплачиваемые предприятиями, сильно зависят от общих расходов предприятий. Это означает, что уплаченные налоги оказывают существенное влияние на затраты предприятия. В то же время при анализе налоговых поступлений по отношению к валовому внутреннему продукту наблюдается отрицательная корреляция, то есть увеличение объема инвестиций с уменьшением налоговых поступлений. В результате исследования были разработаны предложения по усилению инвестиционных стимулов, в основном для инноваций, внедрению практики налогового кредитования в Налоговом кодексе для обеспечения устойчивости бюджета при стимулировании инвестиционной деятельности, упрощению форм налоговой отчетности и сокращению объема теневой экономики в стране. В связи с этим, рекомендации, представленные в этой статье, основаны на анализе и лучшей международной практике и могут быть реализованы в процессе налоговой реформы.

English

The socio-economic development of the country, sustainable economic growth, income growth and improvement of living conditions depend on the investment volume and activity. Developing countries adopt policies aimed at creating an attractive investment climate in the national economy. The impact of tax incentives and tax burdens on the investment activity of enterprises is of financial importance since the effective tax reforms carried out by states will encourage investment. The article reviews the impact of the taxation mechanism on investment activities and ways to stimulate tax benefits. The effect of taxes on enterprise costs, the volume of investments in the country, and factors negatively affecting the investment activity of the enterprises have been studied on the basis of the econometric method. The results were obtained using regression and correlation methods based on enterprise data. At the same time, it was established that taxes paid by enterprises are highly dependent on the total expenses of enterprises. This means that taxes paid have a significant impact on the costs of the enterprise. When analyzing tax revenues in relation to the gross domestic product, a negative correlation is observed, that is, increasing investment due to the fall in tax revenues. As a result of the study, proposals were developed to strengthen the investment incentives, mainly for innovation, introduction of tax credit practices in the Tax Code to ensure budget stability while stimulating investment, simplifying tax reporting and reducing the size of the shadow economy in the country. The recommendations presented in the article are based on the analysis and international best practices that can be implemented in the process of tax reform.

Muallifning F.I.Sh. Lavozimi Tashkilot nomi
1 Ergashev R.R. Byudjet siyosati va soliq tizimini rivojlantirish bo'limi etakchi mutaxassisi O'zbekiston Respublikasi Innovatsion rivojlanish vazirligi
Havola nomi
1 Ўзбекистон Республикаси Президентининг «Ўзбекистон Республикасининг солиқ сиёсатини такомиллаштириш концепцияси тўғрисида»ги 2018 йил 29 июндаги ПФ-5468-сонли фармони.
2 Ўзбекистон Республикаси Биринчи Президентининг 2005 йил 11 апрелдаги «Тўғридан-тўғри хусусий хорижий инвестицияларни жалб этишни рағбатлантириш борасидаги қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида»ги ПФ-3594-сонли фармони.
3 Ўзбекистон Республикасининг биринчи Президентининг 2012 йил 4 апрелдаги «Тўғридан-тўғри хорижий инвестицияларни жалб этишни рағбатлантиришга оид қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида»ги ПФ-4434-сонли фармони.
4 Surrey S. (1970) «Tax incentives as a device for implementing government policy: a comparison with direct government expenditures». Harvard Law Review. 83. – рр. 705-738.
5 Sineviciene L. (2015) «Tax burden and economic development: the case of the European Union countries»// 15th EBES conference – Lisbon proceeding, January 8-10, 2015, Lisbon, Portugal, Vol. 1 / ISCTEIUL Instituto Universitario de Lisboa. Istanbul: EBES. – рр. 631-640.
6 Abuselidze G. (2012). «The influence of optimal tax burden on economic activity and production capacity.» Intellectual Economics, 6. – рр. 493-503.
7 Nuta A.C. (2008). «The incidence of public spending on economic growth». Euro Economica, 20.
8 Arnold J. (2008) «Do tax structures affect aggregate economic growth?: Empirical evidence from a panel of OECD countries», OECD Economics Department Working Papers. – 643 р.
9 Ramrez A. (2006) «Tax Incentives and Business Investment» The Review of Economic Studies, 58(2), 12-б
10 Тюрина А. (2015) «Налоговые льготы для инвесторов и их эффективность» Финансы журнал. 22 (4). – С. 16.
11 Попов В. (2012) «Налоговые инструменты стимулирования инвестиций в инновационное развитие экономики». Вестник журнал. 12 (2). – С. 41.
12 Reichelstein V. (2015) «The U.S. Investment Tax Credit for Solar Energy: Alternatives to the Anticipated 2017» Step-DownSteyer-Taylor Center for Energy Policy and Finance Stanford University. – 17 р.
13 Ўзбекистон Республикаси Президентининг «Ўзбекистон Республикасининг солиқ сиёсатини такомиллаштириш концепцияси тўғрисида»ги 2018 йил 29 июндаги ПФ-5468-сонли фармони.
14 Blomstrom M., Kokko A. (2003) «The economics of foreign direct investment Incentives» Stockholm School of Economics. – 61 р.
15 Djankov, Simeon, Tim Ganser, Caralee Mc Liesh, Rita Ramalho, Andrei Schleifer. (2010) «The Effect of Corporate Taxes on Investment and Entrepreneurship» American Economic Journal: Macroeconomics 2(3). – рр. 31-64.
Kutilmoqda